Tình hình phát triên rAI có chủ quyền trên thế giới

Hoa Kỳ

Chiến lược AI của Hoa Kỳ mang đặc trưng: “Doanh nghiệp dẫn dắt, thị trường thúc đẩy, chính phủ hỗ trợ, kết hợp dân sự và quân sự”. Hoa Kỳ tận dụng hệ sinh thái đổi mới mạnh mẽ và đầu tư vốn của Thung lũng Silicon, duy trì lợi thế của mình trong nghiên cứu AI cơ bản và nhân tài. Sự đổi mới AI chủ yếu được thúc đẩy bởi các doanh nghiệp tư nhân và các tổ chức học thuật. Các gã khổng lồ công nghệ Google, Microsoft và Meta, cũng như các “kỳ lân” mới nổi như OpenAI và Anthropic, đã đầu tư mạnh mẽ vào R&D các công nghệ AI tiên tiến, tạo thành xương sống của hệ sinh thái AI Hoa Kỳ. Báo cáo AI năm 2024 của Đại học Stanford cho thấy, Hoa Kỳ đứng đầu về sức mạnh AI tổng thể, với chỉ số là 70,0, vượt Trung Quốc đứng thứ hai với 40,2.

Hoa Kỳ đã thu hút 67,2 tỷ USD đầu tư tư nhân vào AI vào năm 2023, trong khi Trung Quốc thu hút 7,8 tỷ USD. Vai trò của Chính phủ Hoa Kỳ trong phát triển AI tập trung nhiều vào việc cung cấp hướng dẫn chiến lược và đầu tư R&D cơ bản, đặc biệt chú trọng đến quốc phòng, an ninh và thăm dò tiên tiến. Năm 2019, Chính quyền Trump đã khởi động Sáng kiến ​​AI của Hoa Kỳ và năm 2020 đã thông qua Đạo luật Đổi mới AI Quốc gia, đặt nền móng cho khuôn khổ chính sách của chính phủ liên bang về hỗ trợ AI. Nối tiếp đó, Chính quyền Biden tiếp tục đầu tư hàng chục tỷ USD vào AI và các công nghệ liên quan trong Đạo luật Chip và Khoa học năm 2022, đồng thời xác định AI là một lĩnh vực trọng tâm trong Chiến lược An ninh Quốc gia năm 2023.

Trong lĩnh vực quốc phòng, Bộ Chiến tranh (trước đây là Bộ Quốc phòng) đã thành lập Trung tâm AI chung (JAIC) vào năm 2017 để đẩy nhanh ứng dụng AI trong quân đội, đồng thời đầu tư mạnh vào việc phát triển khả năng phân tích tình báo, chỉ huy chiến đấu và nền tảng chiến đấu không người lái do AI điều khiển. Trong quản lý, cách tiếp cận của Hoa Kỳ với quản trị AI thiên về việc áp dụng quy định hậu kiểm và khuyến khích đổi mới, nhằm tránh hạn chế phát triển công nghệ. Cường quốc này cũng tích cực hợp tác quốc tế để phát triển các tiêu chuẩn AI, chẳng hạn như các Nguyên tắc AI của OECD và “Quy trình AI Hiroshima” của Nhóm G7, nhằm thiết lập một khuôn khổ quản trị AI toàn cầu do nước này dẫn dắt.

Trung Quốc

Năm 2017, Trung Quốc công bố “Kế hoạch Phát triển AI thế hệ mới”, nêu rõ mục tiêu trở thành một trung tâm đổi mới AI vào năm 2030, gia nhập hàng ngũ các nước dẫn đầu về AI toàn cầu. Để đạt được mục tiêu này, chính phủ và các doanh nghiệp Trung Quốc đã đầu tư nguồn lực vào R&D, thuật toán, sản xuất chip, tài nguyên dữ liệu và đã đạt được tiến bộ nhanh chóng trong một số lĩnh vực nhất định. Bên cạnh đó, Trung Quốc nhấn mạnh quyền kiểm soát độc lập đối với các công nghệ cốt lõi, mong muốn thoát khỏi sự phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài.

Các công ty công nghệ và viện nghiên cứu của Trung Quốc đã đạt được một loạt đột phá trong xử lý ngôn ngữ tự nhiên và thị giác máy tính, chẳng hạn như Mô hình Wenxin của Baidu, thuật toán thị giác máy tính của SenseTime và chip AI Ascend của Huawei. Về mặt quản trị, Trung Quốc phát triển triết lý quản trị AI nhấn mạnh cả phát triển và an ninh, ban hành các tài liệu như “Nguyên tắc Quản trị AI thế hệ mới”, “Khung Quản trị an toàn AI” phiên bản 1.0 và 2.0.

Châu Âu

Cách tiếp cận của Liên minh châu Âu (EU) đi theo hướng: “Đặt quy định lên hàng đầu, lấy giá trị làm động lực, hợp tác R&D và theo đuổi quyền tự chủ”. Mặc dù các công ty công nghệ của EU không có thế mạnh như Hoa Kỳ và Trung Quốc, nhưng khu vực này đang nỗ lực xây dựng lợi thế cạnh tranh. Trước tiên, EU ưu tiên quy định pháp lý để đảm bảo sự phát triển của AI phù hợp với các giá trị và tiêu chuẩn xã hội châu Âu. Nhấn mạnh “AI đáng tin cậy”, EU đã ban hành các hướng dẫn đạo đức AI vào năm 2019. Năm 2021, Ủy ban châu Âu đã soạn thảo đề xuất “Đạo luật AI” đầu tiên trên thế giới, phân loại và điều chỉnh các ứng dụng AI dựa trên rủi ro. Sau khi được ban hành, Đạo luật AI sẽ thiết lập EU như một chuẩn mực cho quản trị AI, buộc các sản phẩm AI vào thị trường EU phải tuân thủ các quy tắc của mình.

Mặt khác, EU nhận thức rõ những điểm yếu của mình trong công nghệ và ngành công nghiệp AI cốt lõi, do đó đang thúc đẩy hợp tác R&D xuyên biên giới và chủ quyền công nghệ. EU đã xây dựng “Kế hoạch Phối hợp AI” nhằm khuyến khích các quốc gia thành viên hợp tác nghiên cứu và đầu tư vào AI. EU đã cam kết hàng tỷ Euro để tài trợ cho các dự án AI thông qua các chương trình nghiên cứu như Horizon Europe, tập trung vào việc hỗ trợ nghiên cứu học thuật và đổi mới sáng tạo trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ. EU cũng nỗ lực xây dựng cơ sở hạ tầng AI của riêng mình, chẳng hạn như dự án điện toán đám mây và chủ quyền dữ liệu GAIA-X, nhằm bảo vệ dữ liệu khỏi các công ty công nghệ nước ngoài. Về chip AI và sức mạnh tính toán, EU đang thúc đẩy các sáng kiến ​​như “Sáng kiến ​​Bộ xử lý châu Âu” nhằm giảm sự phụ thuộc vào chip của Hoa Kỳ. Việc EU ủng hộ chủ quyền kỹ thuật số về cơ bản phù hợp với khái niệm AI có chủ quyền: Đảm bảo rằng châu Âu không bị kiểm soát bởi các quốc gia khác trong kỷ nguyên AI. Các nước như Pháp và Đức đã nhiều lần đề xuất thành lập một hệ sinh thái AI châu Âu để hỗ trợ các công ty AI sở tại.

Mặc dù EU hiện thiếu những gã khổng lồ AI, nhưng khối này lại sở hữu lợi thế trong các lĩnh vực như robot, xe tự hành và ứng dụng AI trong sản xuất. Các công ty như Siemens và Bosch rất mạnh về AI công nghiệp. EU hy vọng tập trung thế mạnh phân tán của nhiều quốc gia và cải thiện khả năng cạnh tranh tổng thể thông qua thị trường chung và định hướng chính sách. EU nhấn mạnh hợp tác quốc tế để bù đắp những điểm yếu của mình. Gần đây, khu vực này đã thành lập Hội đồng Thương mại và Công nghệ (TTC) với Hoa Kỳ, để phối hợp về các tiêu chuẩn AI và kiểm soát xuất khẩu, đồng thời chia sẻ kinh nghiệm quản trị với các quốc gia cùng chí hướng như Nhật Bản và Canada. Thông qua những nỗ lực này, EU hy vọng sẽ đạt được một mức độ độc lập nhất định về công nghệ và vị thế công nghiệp trong bối cảnh cạnh tranh giữa các cường quốc.

Các quốc gia khác

Một số quốc gia khác cũng đã xây dựng chiến lược phát triển AI của riêng mình: Nhật Bản có tầm nhìn rõ ràng và rộng mở về phát triển AI. Chính phủ nước này đặt mục tiêu đưa đất nước trở thành “quốc gia AI thân thiện nhất thế giới, bằng cách tạo điều kiện lý tưởng cho sự phát triển AI, cả trong và ngoài nước. Một sáng kiến ​​quan trọng của Chính phủ Nhật Bản là hỗ trợ AI hiểu sâu sắc sự phức tạp và bối cảnh văn hóa của tiếng Nhật.

Hàn Quốc đang thúc đẩy mô hình AI có chủ quyền nhằm xây dựng hệ sinh thái AI độc lập dựa trên công nghệ trong nước. Theo đó, quốc gia này sẽ tập trung phát triển LLM phù hợp văn hóa quốc gia với 5 đại diện trong nước gồm LG AI Research, SK Telecom, Naver Cloud, NC AI và Upstage.

Ấn Độ với tầm nhìn “AI cho tất cả” (AI for All), tập trung vào AI thúc đẩy tăng trưởng bao trùm và trao quyền xã hội. Với sự đa dạng ngôn ngữ, Ấn Độ đang đi đầu trong việc tạo ra các mô hình phục vụ hàng trăm triệu người dùng Internet bằng tiếng bản địa. Nền tảng công cộng Bhashini của Chính phủ Ấn Độ cho phép công dân nước này truy cập Internet và các dịch vụ số bằng 22 ngôn ngữ chính thức.

Singapore với tư cách là Chủ tịch Nhóm công tác về Quản trị AI của ASEAN, đã ban hành “Chiến lược AI quốc gia 2.0” đầy tham vọng, đồng thời thúc đẩy phát triển SEA-LION được thiết kế cho các ngôn ngữ và nền văn hóa đa dạng của Đông Nam Á. Sáng kiến ​​này nhằm đưa Singapore trở thành quốc gia hàng đầu về AI, đảm bảo công nghệ AI vừa dễ tiếp cận vừa phù hợp với khu vực của dân số đa ngôn ngữ và đa văn hóa, bao gồm tiếng Indonesia, tiếng Malaysia, tiếng Thái, tiếng Việt và tiếng Tamil.

Đài Loan phát triển LLM và công cụ “TAIDE” (Công cụ đối thoại AI đáng tin cậy) để đạt được AI có chủ quyền, chống lại ảnh hưởng của các chatbot AI tuân thủ giá trị “xã hội chủ nghĩa” từ Trung Quốc đại lục.

UAE cam kết đầu tư vào ​​AI và đặt mục tiêu thúc đẩy các sáng kiến ​​AI thông qua viện nghiên cứu AI chuyên biệt và phát triển LLM mang tên Falcon, tập trung xây dựng cơ sở hạ tầng như Core42, để nâng cao khả năng cạnh tranh kinh tế và tính tự chủ công nghệ.

Chiến lược AI lục địa của Liên minh châu Phi đặc biệt nhấn mạnh vào việc phù hợp với các giá trị toàn châu Phi, đồng thời cảnh báo về nguy cơ xói mòn chủ quyền và tác động văn hóa do công nghệ bên ngoài gây ra.

Đánh giá và khuyến nghị giải pháp

Từ góc nhìn của AI có chủ quyền, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về quỹ đạo phát triển và tác động sâu sắc của công nghệ AI. Thực tế hiện nay, AI không chỉ là một công cụ, mà còn là một nguồn lực chiến lược quan trọng đối với năng lực cạnh tranh và phát triển quốc gia. Mọi quốc gia đều khao khát thống trị AI, một động lực sản xuất mới, để đảm bảo an ninh và lợi ích của mình. Các nước cũng hy vọng tận dụng AI để đạt được tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội. Từ “mở rộng năng lực” đến “trao quyền”, AI đang chuyển đổi các ngành công nghiệp truyền thống, tạo ra nhiều cơ hội mới.

Tuy nhiên, để thực sự giải phóng tiềm năng của AI, đòi hỏi sự định hướng chính sách sáng suốt và một khuôn khổ quản trị vững chắc. AI chủ quyền đòi hỏi chúng ta phải theo đuổi tiến bộ công nghệ đồng thời tuân thủ chặt chẽ các tiêu chuẩn an ninh và đạo đức, bảo vệ chủ quyền kỹ thuật số khỏi sự xâm phạm. Trên bình diện quốc tế, kỷ nguyên AI chủ quyền sẽ bao gồm cả cạnh tranh và hợp tác: Cạnh tranh thúc đẩy đột phá công nghệ, nhưng hợp tác cũng cần thiết không kém để giải quyết những thách thức và rủi ro toàn cầu do AI đặt ra.

Từ AI chủ quyền đến việc hoạch định chiến lược tại Việt Nam

AI có chủ quyền được coi là bước đi chiến lược để Việt Nam trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, thúc đẩy tăng trưởng và bảo vệ lợi ích, an ninh quốc gia trong kỷ nguyên số. Để thực hiện điều này, Việt Nam có thể ưu tiên tập trung vào những nội dung sau:

Một là, đẩy mạnh phát triển hạ tầng công nghệ và các trung tâm dữ liệu; thúc đẩy các trung tâm R&D và hệ sinh thái khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo AI; có chính sách khuyến khích doanh nghiệp phát triển các sản phẩm AI của người Việt, từ đó hình thành hệ sinh thái AI Việt Nam.

Hai là, có chiến lược đào tạo AI, hướng tới tiếp cận từ bậc tiểu học và có các chương trình đào tạo chuyên sâu ở cấp đại học và sau đại học; đồng thời có cơ chế thu hút chuyên gia nước ngoài, chuyên gia gốc Việt trong lĩnh vực AI đến Việt Nam.

Ba là, tăng cường quản lý, giám sát, bảo đảm an toàn hoạt động R&D và ứng dụng AI, tập trung vào hoàn thiện hành lang pháp lý về quyền riêng tư, bảo mật dữ liệu, quản lý luồng dữ liệu xuyên biên giới; đồng thời ban hành các tiêu chuẩn, quy chuẩn, khung quản trị quốc gia về AI để hướng dẫn các tổ chức, doanh nghiệp.

Bốn là, chủ động tham gia, đề xuất các sáng kiến liên quan đến quản trị AI toàn cầu; đẩy mạnh hợp tác với các quốc gia/khu vực có thế mạnh nhằm chia sẻ kinh nghiệm, thu hút đầu tư và hợp tác đào tạo, chuyển giao công nghệ, chất xám liên quan đến AI.