Xây dựng hệ sinh thái chip - mục tiêu chính sách và định hình tương lai

Đối với các quốc gia ở Trung Đông, độc lập về kinh tế và an ninh quốc gia đã trở thành động lực lớn cho chính sách phát triển Chip. Một chương mới đang mở ra, trong đó việc xây dựng hệ sinh thái Chip khu vực không chỉ là một mục tiêu chính sách mà còn là định hình tương lai.

Ở Ả Rập Xê Út và Oman, việc xây dựng ngành công nghiệp bán dẫn là một phần của kế hoạch quốc gia nhằm giảm sự phụ thuộc của nền kinh tế vào doanh thu dầu mỏ và tạo ra các ngành công nghiệp công nghệ cao có thể thúc đẩy tăng trưởng trong tương lai. Các quốc gia này đang xây dựng chương trình dài hạn, đầu tư vào phát triển nguồn nhân lực tài năng, cơ sở hạ tầng và quan hệ đối tác để phát triển năng lực nội địa trong thiết kế và sản xuất Chip.

Ai Cập đã có lịch sử lâu dài trong lĩnh vực thiết kế vi điện tử và bán dẫn, với cơ sở vững chắc gồm các chuyên gia giỏi, trung tâm nghiên cứu và các công ty khởi nghiệp. Ai Cập hiện đang tìm cách mở rộng quy mô bằng cách thu hút đầu tư, mở rộng hệ sinh thái và củng cố vị trí là trung tâm thiết kế khu vực.

Ai Cập - trung tâm phát triển về đổi mới và thiết kế chất bán dẫn

Ai Cập đã bền bỉ liên tục xây dựng một trong những hệ sinh thái bán dẫn sôi động nhất ở khu vực Trung Đông và Bắc Phi. Nỗ lực này đã được tiến hành gần 20 năm trước khi Hisham Haddara, cựu giám đốc điều hành tại Memscap và Mentor Graphics, đồng sáng lập ra Si-Ware Systems, công ty bán dẫn siêu thực đầu tiên của Ai Cập khởi xướng. Vào thời điểm đó, ý tưởng thiết kế chip tiên tiến ở Cairo được đánh giá là đầy tham vọng, không thực tế. Nhưng động thái táo bạo đó đã gieo mầm cho những ý tưởng về hệ sinh thái phát triển mạnh được xây dựng xung quanh những tài năng kỹ thuật của Ai Cập và tầm nhìn dài hạn về khả năng cạnh tranh toàn cầu. Danh tiếng của Ai Cập trong thiết kế chip đã ngày càng nổi bật, thu hút sự chú ý của giới chuyên môn toàn cầu và truyền cảm hứng cho các thế hệ doanh nhân bán dẫn mới.

Chính phủ Ai Cập đã đưa ra sáng kiến "Ai Cập sản xuất thiết bị điện tử" (EME) vào năm 2016 thông qua Bộ Truyền thông và Công nghệ thông tin. Được cập nhật trong những năm gần đây với tên EME 2.0, chiến lược này đã đặt nền tảng cho việc mở rộng quy mô ngành điện tử và chất bán dẫn của Ai Cập. Hai trụ cột được nêu ra trong EME 2.0 gồm: Trụ cột Đổi mới, hỗ trợ các công ty khởi nghiệp bán dẫn siêu thực trong nước, thúc đẩy sự đổi mới và phát triển sản phẩm; Trụ cột sản xuất, khuyến khích sản xuất thiết bị điện tử thâm dụng lao động để tạo cơ hội việc làm. Ai Cập hiện đang tổ chức các hoạt động sản xuất từ những hãng khổng lồ toàn cầu như Samsung và LG, cũng như các hãng trong nước như Elsewedy (chuyên về đồng hồ thông minh) và Elaraby (chuyên về điện tử tiêu dùng).

Chiến lược bán dẫn của Ai Cập cố tình tránh chi phí cao liên quan đến việc xây dựng các nhà máy bán dẫn bằng cách tập trung vào sức mạnh chiến lược của thiết kế và tích hợp hệ thống cho đến khi hệ sinh thái khu vực đủ mạnh để thuyết phục cho các khoản đầu tư quy mô lớn.

Hệ sinh thái chip Ai Cập đã được công nhận toàn cầu và có nhiều đối tác trong ngành. Năm 2022, Liên minh Bán dẫn Toàn cầu (GSA) đã công nhận tầm quan trọng chiến lược của Ai Cập thông qua việc mở một văn phòng khu vực tại Cairo, văn phòng đầu tiên và duy nhất của họ bên ngoài Hoa Kỳ, Châu Âu và Viễn Đông. Kể từ khi ra mắt, GSA Ai Cập đã tổ chức hai Diễn đàn, thu hút những khách mời cao cấp từ các công ty hàng đầu toàn cầu, các công ty khởi nghiệp địa phương, các nhà đầu tư và các bên liên quan của chính phủ tham dự. Những sự kiện này đã cung cấp một nền tảng cho sự hợp tác xuyên biên giới, giao dịch và thảo luận chiến lược xung quanh tiềm năng của Ai Cập trong chuỗi giá trị bán dẫn toàn cầu.

Ả Rập Xê Út: xây dựng một cường quốc bán dẫn

Trong ba năm qua, Ả Rập Xê Út đã có một nỗ lực lớn và đầy tham vọng để trở thành quốc gia tiên phong trong khu vực về công nghệ bán dẫn. Nỗ lực này gắn liền với sự chuyển đổi kinh tế của Vương quốc theo Tầm nhìn 2030, trong đó định vị chất bán dẫn không chỉ là trọng tâm của ngành công nghiệp mới mà còn là trụ cột chiến lược để xây dựng nền kinh tế dựa trên tri thức và giảm sự phụ thuộc vào doanh thu từ dầu mỏ.

Trọng tâm của tham vọng bán dẫn của Ả Rập Xê Út là một chiến lược phù hợp với Tầm nhìn 2030. Chính phủ đã ưu tiên tiến bộ công nghệ, đổi mới và nội địa hóa công nghiệp, đặt lĩnh vực bán dẫn vào trung tâm của các mục tiêu phát triển quốc gia.

Song song với đó, Ả Rập Xê Út đang nhấn mạnh vào phát triển nguồn nhân lực, yếu tố con người được xác định là cốt lõi của chiến lược bán dẫn. Vương quốc này đang tích cực xây dựng năng lực chuyên môn nội địa thông qua quan hệ đối tác với các trường đại học toàn cầu, các chương trình đào tạo thực hành và học bổng nghiên cứu. Đồng thời, các chuyên gia bán dẫn toàn cầu cũng được thu hút để giúp xây dựng và cố vấn cho thế hệ kỹ sư và nhà nghiên cứu của Ả Rập Xê Út.

Các nhà lãnh đạo Ả Rập Xê Út hiểu rằng chất bán dẫn là một ngành công nghiệp toàn cầu. Sự tiến bộ phụ thuộc vào sự hợp tác quốc tế, không chỉ với các nhà sản xuất chip lớn mà còn với những tổ chức chuyên nghiệp, những cá nhân xuất chúng có những khả năng độc đáo. Những ý tưởng tốt nhất thường được nhắc đến là từ quan hệ đối tác liên ngành, mạng lưới không chính thức và môi trường nghiên cứu được chia sẻ. Ả Rập Xê Út không chỉ tham gia vào cuộc đua công nghệ toàn cầu mà còn đang xây dựng một nền tảng và từng bước một định hình tương lai của mình trong khu vực.

Oman thúc đẩy thận trọng phát triển ngành công nghiệp bán dẫn

Oman gần đây đã gia nhập danh sách các quốc gia đang khám phá các cơ hội trong lĩnh vực bán dẫn với ý định rõ ràng là đa dạng hóa nền kinh tế. Oman sẵn sàng đầu tư vào các ngành công nghiệp công nghệ cao trong đó có công nghiệp bán dẫn được xác định trong Tầm nhìn dài hạn đến năm 2040.

Oman đang triển khai với cách tiếp cận thực dụng, bắt đầu với các mục tiêu thực tế và xây dựng từ đầu bằng cách thu hút các công ty bán dẫn và dần dần phát triển năng lực địa phương. Quốc gia này cũng nhằm mục đích giảm sự phụ thuộc vào doanh thu từ dầu mỏ và kích thích tăng trưởng trong nền kinh tế kỹ thuật số.

Oman xây dựng cơ sở cho các dịch vụ lắp ráp và thử nghiệm chất bán dẫn thuê ngoài (OSAT). OSAT ngày nay tạo thành trụ cột trung tâm trong chiến lược bán dẫn ban đầu của Oman với tầm nhìn rộng lớn hơn vượt ra ngoài lĩnh vực bao bì và thử nghiệm.

Các chuyên gia đánh giá rằng, tham vọng bán dẫn của Oman phải đối mặt với một số thách thức như: thiếu nhân lực, hạn chế của chuỗi cung ứng, thách thức về vốn và cạnh tranh mang tính toàn cầu. Oman hiện đang thiếu lực lượng lao động trong nước có kinh nghiệm về thiết kế, đóng gói hoặc sản xuất chất bán dẫn; Việc tiếp cận các nguyên liệu thô, công cụ và đối tác quan trọng rất phức tạp do vị trí địa lý và kinh tế của Vương quốc này; Việc đòi hỏi đầu tư đáng kể cơ sở vật chất phòng sạch sẽ và thiết bị chính xác tạo ra áp lực lớn về vốn.

Song Oman cũng được đánh giá là có quá trình chuẩn bị gia nhập vào không gian bán dẫn chu đáo và được sắp xếp hợp lý, dựa trên nhận thức địa - chính trị và sẵn sàng đầu tư chiến lược dài hạn. Bằng cách tập trung vào OSAT trước tiên, thu hút các đối tác nước ngoài, Oman đang đặt nền móng cho một vị trí khác biệt ở Trung Đông.

Triển khai nghiên cứu - sản xuất chất bán dẫn tại Trung Đông

Ai Cập vươn tới mạng lưới thiết kế toàn cầu

Các hãng công nghệ lớn hiện đã mở các trung tâm thiết kế ở Ai Cập để phát triển IC và IP, tích hợp Cairo vào mạng lưới thiết kế toàn cầu. STMicroelectronics đã thành lập một trung tâm R&D lớn tại Maadi Tech Park, tập trung vào các thiết kế kỹ thuật số và vi điều khiển. Goodix Technology, một nhà thiết kế chip lớn của Trung Quốc, đã mở một văn phòng ở Cairo để nghiên cứu các giải pháp IoT và chất bán dẫn ô tô. MediaTek, một trong những công ty chip siêu thực hàng đầu thế giới, gần đây đã mở một trung tâm thiết kế ở Cairo, củng cố vai trò của Ai Cập trong thiết kế chip toàn cầu. Analog Devices, Cisco, Capgemini, Arrow và các công ty khác điều hành các trung tâm kỹ thuật ở Ai Cập đã cộng tác nghiên cứu thiết kế ASIC, hệ thống nhúng và công nghệ ô tô thế hệ mới.

Một hệ sinh thái chip phát triển mạnh ở Ai Cập ngày nay đã trải rộng một loạt các hoạt động bao gồm xây dựng sản phẩm, phát triển IP có giá trị cao và cung cấp dịch vụ thiết kế cho khách hàng quốc tế. Si-Ware Systems, hiện là một tên tuổi toàn cầu trong lĩnh vực quang phổ quy mô chip đi tiên phong trong lĩnh vực này. Pearl Semiconductor, một công ty con của Si-Ware, chuyên về các giải pháp thời gian tiên tiến và IC đồng hồ tham chiếu. InfiniLink, một sự bổ sung gần đây cho hệ sinh thái, đang phát triển bộ tuần tự hóa/khử tuần tự hóa tốc độ cao và bộ thu phát quang học và đã huy động được hơn 10 triệu USD tài trợ. Si-Vision thiết kế các lõi IP RF tiên tiến bao gồm cả Bluetooth và Zigbee, được sử dụng trong các thiết bị trên toàn thế giới. ICpedia, Pulsar Micro và OrionX tập trung vào các dịch vụ thiết kế chip, hỗ trợ khách hàng từ kiến trúc đến thiết kế và rà soát xác minh vật lý.

Bên cạnh đó, phần cứng bán dẫn, lĩnh vực phần mềm nhúng của Ai Cập cũng đang được phát triển mạnh, đặc biệt là trong các ứng dụng ô tô. Các công ty nổi tiếng như Brightskies, Avelabs và Garraio đã tăng trưởng đáng kể và cung cấp nhiều giải pháp phần mềm tiên tiến cho các nhà cung cấp ô tô toàn cầu. Công ty ô tô đa quốc gia Valeo đã mở rộng đội ngũ phát triển hệ thống nhúng ở Ai Cập, tận dụng tài năng địa phương cho các công nghệ ô tô cao cấp.

Ả Rập Xê Út tăng cường năng lực quốc gia trong thiết kế chip và nội địa hóa phát triển và sản xuất công nghệ bán dẫn

Chương trình Chất bán dẫn Ả Rập Xê Út (SSP), một sáng kiến nền tảng để tăng cường năng lực quốc gia trong thiết kế chip và nội địa hóa phát triển và sản xuất công nghệ bán dẫn đã được thiết lập vào tháng 3/2022. SSP cũng hỗ trợ nghiên cứu học thuật, mô phỏng chip và các công cụ bố trí trong hầu khắp các trường đại học, đồng thời cung cấp các dịch vụ đóng gói, thử nghiệm và mô tả đặc tính chip thông qua các phòng thí nghiệm của Thành phố Khoa học và Công nghệ King Abdulaziz (KACST).

Dựa trên động lực này, Ả Rập Xê Út đã ra mắt Trung tâm Bán dẫn Quốc gia (NSH) với khoản đầu tư ban đầu là 266 triệu USD vào năm 2024. Sáng kiến này đặt chỉ tiêu thu hút ít nhất 50 công ty thiết kế chất bán dẫn siêu thực vào năm 2030, đặt nền móng cho một hệ sinh thái thiết kế định hướng xuất khẩu. NSH cũng cung cấp các gói ưu đãi tài chính cho các công ty khởi nghiệp bán dẫn và các tập đoàn toàn cầu.

Tính đến tháng 5/2025, 20 công ty hoạt động trong các lĩnh vực công nghệ AI tiên tiến, MEMS và quang tử đã chuyển đến hoặc thiết lập các hoạt động tại Ả Rập Xê Út. Tại Diễn đàn Tương lai của Chất bán dẫn do Đại học Khoa học và Công nghệ King Abdullah (KAUST) tổ chức, NSH và Cơ quan Nghiên cứu, Phát triển và Đổi mới đã công bố thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm trị giá 500 triệu USD để tài trợ giai đoạn đầu và hỗ trợ tăng trưởng cho các công ty bán dẫn siêu thực.

Tham vọng xây dựng nền tảng nghiên cứu và đổi mới của Ả Rập Xê Út dựa trên khả năng của hai tổ chức nghiên cứu đẳng cấp thế giới là KAUST và KACST. Cả hai đều cung cấp cơ sở hạ tầng tiên tiến để hỗ trợ R&D trong lĩnh vực chất bán dẫn và các lĩnh vực liên quan.

Tại KAUST, Phòng thí nghiệm lõi chế tạo nano cung cấp quyền truy cập vào một “phòng sạch” có diện tích 2.000 m2 và được chứng nhận theo tiêu chuẩn Class 1000 (ISO 6). Các khu vực với các quy trình quan trọng được áp dụng tiêu chuẩn Class 100 (ISO 5). Cơ sở này hỗ trợ nghiên cứu về chất bán dẫn khoảng cách băng thông rộng, MEMS, quang tử, thiết bị y sinh và vi điện tử tiên tiến. Phòng thí nghiệm bán dẫn tiên tiến tại KAUST có lò phản ứng lắng đọng hơi hóa học kim loại hữu cơ và các công cụ chuyên dụng khác cần thiết cho việc phát triển băng thông rộng và các thiết bị quang điện tử.

Tại Riyadh, KACST dẫn đầu trong nghiên cứu chất bán dẫn ứng dụng thông qua Trung tâm Năng lực Quốc gia về Chất bán dẫn. Trung tâm này cung cấp hơn 3.600 m2 không gian phòng sạch để hỗ trợ thiết kế chip địa phương, tạo mẫu và đóng gói tiên tiến. KACST cũng đã ra mắt chương trình Ignition Incubator dành riêng cho các công ty khởi nghiệp bán dẫn, tại The Garage. Đây là một trong những trung tâm khởi nghiệp công nghệ lớn nhất ở Trung Đông. Là nơi có hơn 300 công ty khởi nghiệp, The Garage cung cấp môi trường hỗ trợ đào tạo, truy cập phòng thí nghiệm và mạng lưới các nhà đầu tư để giúp các công ty khởi nghiệp bán dẫn mở rộng quy mô.

Ả Rập Xê Út cũng thúc đẩy công nghiệp hóa và tạo bước nhảy vọt trong sản xuất. Được hỗ trợ bởi Quỹ Đầu tư Công và với khoản ngân sách đầu tư 100 tỷ USD, Alat được giao nhiệm vụ biến Ả Rập Xê Út thành một điểm đến sản xuất công nghệ cao. Alat tập trung vào chất bán dẫn nhưng cũng phát triển thêm lĩnh vực các thiết bị thông minh, công nghệ chăm sóc sức khỏe, thiết bị công nghiệp và cơ sở hạ tầng thông minh. Nhiệm vụ của Alat là thu hút các công ty toàn cầu hàng đầu sản xuất tại Ả Rập Xê Út, khai thác khả năng tiếp cận năng lượng tái tạo giá cả phải chăng, vị trí chiến lược và các khoản đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng và hậu cần. Một thành công đáng chú ý trong ban đầu là quan hệ đối tác trị giá 2 tỷ USD của Alat với Lenovo, dự định bắt đầu sản xuất máy tính xách tay và máy chủ tại Ả Rập Xê Út vào năm 2026, một cột mốc quan trọng trong việc nội địa hóa sản xuất công nghệ có giá trị cao.

Oman hướng tới một khu vực hấp dẫn về lắp ráp, thử nghiệm chất bán dẫn và dịch vụ đóng gói tiên tiến

Vào tháng 2/2023, Oman đã tổ chức Hội nghị thượng đỉnh điều hành chất bán dẫn quốc tế đầu tiên (ISES) ở Trung Đông, quy tụ các nhà lãnh đạo ngành từ khắp nơi trên thế giới. Sự kiện này đã mang lại cho Oman tầm nhìn có giá trị, đóng góp đáng kể vào các cuộc thảo luận về chất bán dẫn khu vực. Kết quả là đã có nhiều chuyến thăm cấp cao đến từ các công ty hàng đầu như SK Hynix, Nvidia và Renesas.

Năm 2022, khi GS Microelectronics (GSME), một công ty dịch vụ thiết kế và sản xuất chất bán dẫn có trụ sở tại Hoa Kỳ, mở một trung tâm công nghệ ở Muscat đánh dấu sự tiến bộ hướng tới mục tiêu rộng lớn hơn. Động thái này được hỗ trợ bởi Bộ Giao thông vận tải, Truyền thông và Công nghệ thông tin của Oman, cùng với Bộ Lao động và tập đoàn đầu tư nhà nước ITHCA Group. Thỏa thuận GSME đã thành lập văn phòng thiết kế chip đầu tiên tại Oman, một cột mốc quan trọng đối với một quốc gia không có lịch sử trước đó trong lĩnh vực này. GSME hiện đang vận hành trung tâm thiết kế IC của mình với hơn 100 kỹ sư Oman được đào tạo trình độ quốc tế về thiết kế và rà soát xác minh chip.

Vào tháng 5/2025, Oman đã thúc đẩy tham vọng bán dẫn khi cho phép Tập đoàn ITHCA đầu tư vào Lumotive có trụ sở tại Hoa Kỳ, dẫn đến quan hệ đối tác với GSME để tạo ra một trung tâm thiết kế và hỗ trợ LiDAR ở Muscat.

Cùng tháng đó, Oman đã thực hiện một bước quan trọng khác trong việc xây dựng hệ sinh thái thiết kế bán dẫn thông qua quan hệ đối tác chiến lược giữa Kaynes Semicon, công ty con của Kaynes Technology của Ấn Độ  và các bên liên quan địa phương để thành lập một trung tâm thiết kế VLSI ở Muscat.

Đồng thời, cơ quan tạo thuận lợi đầu tư Invest Oman đã tích cực mời các chuyên gia OSAT quốc tế xem xét thiết lập các hoạt động tại Oman. Khoản đầu tư ước tính cho sáng kiến OSAT dao động từ 130 triệu đến 140 triệu USD, với khoảng 110 triệu USD dành riêng cho chi phí vốn. Mục tiêu là biến Oman thành một cơ sở hấp dẫn khu vực dành cho lắp ráp, thử nghiệm chất bán dẫn và các dịch vụ đóng gói tiên tiến. Tham vọng lớn hơn là xây dựng không chỉ một vài cơ sở OSAT mà còn là một hệ sinh thái hoàn chỉnh hơn, bao gồm phát triển chip AI, dịch vụ thiết kế và tạo việc làm công nghệ cao.

Thay cho lời kết

Các chuyên gia đánh giá, Ai Cập, Ả Rập Xê Út và Oman đang tiếp cận thách thức chất bán dẫn theo cách riêng dựa trên các nguồn lực, ưu tiên và tầm nhìn cho tương lai. Điều đặc biệt là những cách tiếp cận khác nhau này không loại trừ nhau; thay vào đó, chúng có thể hoạt động cùng nhau. Tài năng của Ai Cập, vốn và quy mô của Ả Rập Xê Út, và sự tập trung của Oman vào quan hệ đối tác và định vị khu vực là bằng chứng minh bổ sung. Khi mỗi quốc gia giải quyết một phần khác nhau của bài toán bán dẫn, họ đang cùng nhau giúp định hình hướng phát triển lớn hơn tổng các mục tiêu bộ phận.

Tất cả những điều mà Ai Cập, Ả Rập Xê Út và Oman đã và đang tiến hành cho thấy Trung Đông đã sẵn sàng đóng một vai trò ngày một tích cực hơn trong ngành công nghiệp chất bán dẫn - một trong những ngành công nghiệp chiến lược bậc nhất thế giới.