Hoa Kỳ: Hồi sinh công nghiệp chip vì an ninh quốc gia

Hoa Kỳ hiện đang ở tâm điểm trong nỗ lực toàn cầu nhằm kiểm soát công nghệ sản xuất bán dẫn, không chỉ bằng các khoản đầu tư lớn mà còn bằng quyền lực chính sách. Bên cạnh việc thúc đẩy chuỗi cung ứng trong nước thông qua Đạo luật CHIPS [1], Mỹ cũng tích cực xây dựng mạng lưới đồng minh công nghệ toàn cầu.

Chiến lược chip của Mỹ có tác động lan tỏa đến nhiều nước đối tác. Chẳng hạn, Nhật Bản và Hà Lan đã đồng ý giới hạn xuất khẩu công nghệ in thạch bản tiên tiến cho Trung Quốc theo yêu cầu từ Washington. Trong khi đó, các tập đoàn châu Á như TSMC và Samsung buộc phải điều chỉnh chiến lược mở rộng ra nước ngoài để duy trì khả năng tiếp cận công nghệ và thị trường Mỹ. Một mặt, chiến lược này củng cố vị thế công nghệ của Mỹ và giúp đảm bảo an ninh chuỗi cung ứng; mặt khác, nó gây ra lo ngại về phân cực công nghệ toàn cầu, khi nhiều quốc gia bị buộc phải chọn phe hoặc đối mặt với trừng phạt gián tiếp.

Với Đạo luật CHIPS và Khoa học được ký năm 2022, Hoa Kỳ đã cam kết rót hơn 280 tỷ USD vào sản xuất và nghiên cứu chip trong nước. Mục tiêu là đưa Mỹ trở lại vị trí dẫn đầu toàn cầu trong ngành công nghiệp này, vốn đã tụt lại sau châu Á. Mỹ thu hút các nhà sản xuất lớn như TSMC [2] và Samsung xây nhà máy tại Arizona và Texas với tổng đầu tư hàng chục tỷ USD. Intel cũng đang mở rộng quy mô tại Ohio với dự án hơn 20 tỷ USD. Ngoài đầu tư nội địa, Mỹ còn sử dụng đòn bẩy địa chính trị thông qua các biện pháp kiểm soát xuất khẩu nhằm cản trở sự phát triển của Trung Quốc. Thêm vào đó, liên minh công nghệ như "Chip 4 Alliance" với Hàn Quốc, Nhật Bản và Đài Loan là công cụ đối phó với ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc trong ngành bán dẫn.

Trung Quốc: Tự chủ công nghệ để tránh bị khống chế

Đối với Trung Quốc [3], ngành công nghiệp chip là chiến lược sống còn nhằm đạt được tự chủ công nghệ và thoát khỏi sự phụ thuộc vào phương Tây. Ngoài các tập đoàn quốc doanh lớn như SMIC, Trung Quốc còn thúc đẩy sự phát triển của các startup như Biren Technology (thiết kế GPU), Hygon (CPU cho server) và Naura Technology (thiết bị sản xuất). Trung Quốc cũng đẩy mạnh cải cách chính sách, chẳng hạn miễn thuế doanh nghiệp đến 10 năm cho các công ty sản xuất chip 28nm trở xuống và ưu đãi cho ngành EDA, lĩnh vực vốn bị chi phối bởi Mỹ.

Bên cạnh đó, các trường đại học như Đại học Thanh Hoa, Đại học Phúc Đán đang được tài trợ để đào tạo kỹ sư chuyên sâu về thiết kế vi mạch, vi kiến trúc và kỹ thuật vật liệu mới, nhằm hình thành một lực lượng kỹ thuật nội địa vững mạnh. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn gặp trở ngại lớn do thiếu công nghệ cốt lõi như thiết bị EUV của ASML và bị cản trở bởi hệ sinh thái phần mềm thiết kế chip vốn do Mỹ kiểm soát.

Trung Quốc coi chip là yếu tố then chốt cho tăng trưởng và tự chủ quốc phòng. Quỹ đầu tư lớn "Big Fund" đã bơm hơn 50 tỷ USD vào các công ty nội địa như SMIC, YMTC. Đáng chú ý là thương vụ Huawei ra mắt chip Kirin 9000S, được sản xuất bởi SMIC trên tiến trình 7nm, dù bị hạn chế thiết bị EUV. Điều này cho thấy nỗ lực vượt rào cấm vận và tiến tới công nghệ cao hơn của Trung Quốc.

Ngoài đầu tư, Bắc Kinh cũng điều chỉnh chiến lược để không phụ thuộc công nghệ Mỹ, như khuyến khích hệ điều hành nội địa, công cụ EDA Trung Quốc và hệ sinh thái phần mềm độc lập.

EU: Giấc mơ tự chủ công nghệ

Chiến lược chip của EU không chỉ dừng lại ở mục tiêu tăng sản lượng, mà còn bao gồm việc xây dựng hệ sinh thái khép kín từ thiết kế, chế tạo đến thiết bị sản xuất. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất là tính phân mảnh giữa các quốc gia thành viên.

Mỗi nước trong EU theo đuổi các ưu tiên khác nhau: Đức ưu tiên thu hút đầu tư sản xuất chip logic (Intel), Pháp tập trung vào thiết kế và cảm biến, trong khi Hà Lan dẫn đầu về thiết bị quang khắc (ASML). Việc điều phối chính sách liên minh và cơ chế phân bổ ngân sách Recovery and Resilience Facility (RRF) vẫn còn thiếu đồng bộ, dẫn đến chậm trễ trong triển khai.

Ngoài ra, tình trạng thiếu nhân lực chất lượng cao trong ngành kỹ thuật điện - điện tử là một điểm nghẽn lớn. EU đang triển khai các sáng kiến như ECoVEM và Silicon Europe để kết nối các cụm công nghiệp và trung tâm đào tạo, nhưng hiệu quả vẫn chưa đồng đều. Sự phụ thuộc chiến lược vào Mỹ về một số công nghệ lõi như phần mềm EDA hay linh kiện vi mô, cũng khiến EU chưa thể hoàn toàn độc lập.

EU đặt mục tiêu tăng thị phần sản xuất chip toàn cầu từ 10% lên 20% vào năm 2030. Các quốc gia như Đức thu hút Intel với dự án trị giá 33 tỷ USD tại Magdeburg. Pháp đang đàm phán với STMicroelectronics và GlobalFoundries để phát triển cụm công nghiệp chip tại Grenoble.

ASML - công ty Hà Lan duy nhất cung cấp máy EUV cho thế giới đóng vai trò trung tâm trong thế cân bằng công nghệ. Mỹ đã gây sức ép để Hà Lan hạn chế bán máy móc cho Trung Quốc, cho thấy EU cũng bị kéo vào chiến lược kiềm chế của Mỹ.

Dù có lợi thế về công nghệ, EU đối mặt với thách thức về nhân lực và sự phân mảnh chính sách giữa các nước thành viên.

Hàn Quốc: Vị thế then chốt trong chuỗi cung ứng toàn cầu

Ngoài việc dẫn đầu trong lĩnh vực sản xuất bộ nhớ DRAM và NAND [5], Hàn Quốc cũng đang có những bước tiến trong thiết kế bán dẫn. Samsung Foundry hiện đang sản xuất chip 3nm và có kế hoạch cạnh tranh trực tiếp với TSMC trên thị trường chip logic hiệu năng cao. SK Hynix không chỉ mở rộng nhà máy mà còn đẩy mạnh nghiên cứu AI chip và hợp tác với các startup công nghệ cao trong nước để giảm phụ thuộc vào phần mềm nước ngoài.

Về mặt chiến lược, Hàn Quốc đang nỗ lực giữ vai trò trung lập, không hoàn toàn nghiêng về phía Mỹ nhưng cũng tránh đối đầu trực tiếp với Trung Quốc [4]. Đây là một chiến thuật cân bằng phức tạp trong bối cảnh địa chính trị ngày càng phân cực. Hàn Quốc cũng tích cực ký kết các hiệp định hợp tác kỹ thuật cao với EU và ASEAN, nhằm mở rộng thị trường công nghệ và củng cố mạng lưới chuỗi cung ứng linh hoạt trên toàn cầu.

Samsung đã đầu tư hơn 17 tỷ USD vào nhà máy tại Texas (Mỹ) và đang mở rộng trung tâm nghiên cứu R&D trị giá 15 tỷ USD tại Hàn Quốc. SK Hynix cũng có kế hoạch tăng cường sản xuất DRAM thế hệ mới.

Tuy nhiên, Hàn Quốc vẫn phải cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc. Việc Hoa Kỳ yêu cầu cung cấp dữ liệu khách hàng của Samsung từng gây tranh cãi. Trong khi đó, Trung Quốc cảnh báo có thể trả đũa nếu Hàn Quốc tham gia đầy đủ vào các liên minh chống Trung.

Seoul đang thúc đẩy kế hoạch đào tạo 150.000 kỹ sư bán dẫn trong 10 năm và xây dựng khu phức hợp bán dẫn lớn nhất thế giới tại Yongin.

So sánh chiến lược đối đầu giữa các cường quốc

Vai trò nổi lên của Đông Nam Á trong chuỗi cung ứng toàn cầu

Hình 1: Mức độ ảnh hưởng của cuộc đua chip bán dẫn đến các quốc gia chiến lược

Hình 1 là biểu đồ thể hiện mức độ ảnh hưởng của cuộc đua chip bán dẫn đến một số quốc gia chiến lược trong chuỗi cung ứng toàn cầu như Việt Nam, Malaysia, Singapore, Ấn Độ và Đài Loan.

Các quốc gia Đông Nam Á đang trở thành điểm đến chiến lược trong chuỗi cung ứng bán dẫn:

- Singapore là trung tâm sản xuất chip hoàn chỉnh với sự hiện diện của GlobalFoundries, Micron, Infineon. Quốc gia này chiếm khoảng 11% sản lượng chip toàn cầu.

- Malaysia chiếm hơn 13% thị phần toàn cầu về đóng gói và kiểm định chip, với các nhà máy của Intel, ASE, TI. Chính phủ đặt mục tiêu tăng lên 15% đến năm 2030.

- Việt Nam nổi lên với lợi thế về chi phí, nhân lực kỹ thuật và chính sách thu hút đầu tư mạnh mẽ. Nhiều tập đoàn EU và Đài Loan đã khảo sát và lên kế hoạch đầu tư nhà máy tại Việt Nam.

Đông Nam Á vì thế đóng vai trò trung gian giữa các siêu cường, giúp đa dạng hóa chuỗi cung ứng, giảm rủi ro địa chính trị và trở thành vùng đất mới cho tăng trưởng công nghệ.

Kết luận

Chip bán dẫn không chỉ là nền tảng cho tương lai số, mà còn là biểu tượng của quyền lực công nghệ thế kỷ XXI. Cuộc đua giữa các cường quốc nhằm kiểm soát công nghệ lõi này không đơn thuần là cạnh tranh kinh tế mà đã trở thành xung đột địa chính trị. Việt Nam và các quốc gia đang phát triển cần tỉnh táo xác định vị trí của mình trong chuỗi cung ứng, lựa chọn chiến lược phù hợp để tham gia một cách chủ động, thay vì bị cuốn theo dòng xoáy của các thế lực lớn. Cuộc chiến chip chính là cuộc chiến của quyền lực mềm và cứng trong một thế giới mà công nghệ là vũ khí tối thượng.