Cạm bẫy từ những file tải về

Anh Nguyễn Hoàng, nhân viên quảng cáo tại Nha Trang cho biết, sau khi tải về file PDF chuyển đổi từ một trang web chuyển đổi file miễn phí, máy tính của anh bắt đầu chạy chậm, liên tục xuất hiện các cảnh báo từ phần mềm diệt virus. “Tôi không ngờ sử dụng công cụ chuyển đổi file miễn phí lại gây ra phiền toái như vậy”, anh Hoàng chia sẻ.

Các chuyên gia an ninh mạng thuộc Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Bộ Công an cảnh báo, nhiều dịch vụ chuyển đổi file trực tuyến, nhất là những trang không rõ nguồn gốc, có thể nhúng mã độc vào file kết quả. Một file PDF tưởng chừng vô hại có thể chứa trojan, spyware, hoặc ransomware. Spyware có thể âm thầm ghi lại từng thao tác bàn phím, từ mật khẩu ngân hàng đến tin nhắn cá nhân. Nguy hiểm hơn, ransomware có thể khóa chặt dữ liệu và đòi tiền chuộc bằng tiền mã hóa, khiến người dùng rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan. Theo báo cáo của Trung tâm Giám sát an toàn không gian mạng quốc gia, Cục An toàn thông tin, quý I/2025, Việt Nam đã ghi nhận hơn 15.000 vụ tấn công ransomware, gây thiệt hại ước tính nhiều tỷ đồng, tăng 20% so với cùng kỳ năm 2024.

Khi người dùng tải lên một file để chuyển đổi, dù là hợp đồng kinh doanh, hóa đơn, hay ảnh chụp giấy tờ tùy thân, các thông tin như: Tên, số căn cước công dân, địa chỉ, hoặc tài khoản ngân hàng có nguy cơ bị trích xuất mà người dùng không hề hay biết. Nhiều trang web thiếu uy tín không có chính sách bảo mật rõ ràng, biến dữ liệu của người dùng thành “hàng hóa” trên thị trường web “đen”. Một bộ thông tin cá nhân, bao gồm email, số điện thoại và mật khẩu, có thể được rao bán với giá chỉ 1 - 2 USD, nhưng hậu quả đối với nạn nhân là khôn lường: Từ tin nhắn lừa đảo, giả mạo danh tính đến chiếm đoạt tài khoản ngân hàng.

Một chiêu trò phổ biến khác là tạo URL giả mạo. Tin tặc thường sao chép giao diện của các dịch vụ uy tín, thay đổi một ký tự nhỏ trong địa chỉ web, chẳng hạn thay đổi từ “convertio.co” thành “c0nvertio.co” để đánh lừa người dùng thiếu cảnh giác. Chỉ một cú nhấp chuột sai lầm có thể dẫn đến việc tải về file nhiễm độc hoặc vô tình cung cấp thông tin cho kẻ xấu. Theo thống kê từ Google Safe Browsing vào đầu năm 2025, hơn 10 triệu lượt truy cập mỗi tháng trên toàn cầu đổ vào các trang web lừa đảo kiểu này, trong đó Việt Nam nằm trong top 10 quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề. Tâm lý thích dùng miễn phí của nhiều người Việt vô tình tạo cơ hội cho kẻ xấu lợi dụng. Những dấu hiệu cảnh báo đối với các trang web này gồm: Không có thông tin liên hệ, không có chính sách bảo mật rõ ràng, hoặc yêu cầu người dùng cài đặt phần mềm bổ sung trước khi sử dụng. Một số trang web giả mạo còn sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để phân tích dữ liệu người dùng, tự động tạo các chiến dịch lừa đảo. Chẳng hạn, sau khi thu thập thông tin từ file người dùng tải lên, kẻ xấu có thể gửi email giả mạo ngân hàng hoặc tin nhắn SMS với nội dung cá nhân hóa, khiến người dùng dễ dàng sập bẫy.

Khuyến nghị

Để bảo vệ mình, người dùng nên sử dụng các dịch vụ chuyển đổi file trực tuyến từ những thương hiệu lớn như: Adobe Acrobat Online, SmallPDF, ILovePDF vốn có chính sách bảo mật nghiêm ngặt và được đánh giá cao về độ an toàn; không nên chuyển đổi các file chứa thông tin quan trọng như: Hợp đồng, giấy tờ tùy thân. Người dùng nên sử dụng phần mềm offline như: Microsoft Office, LibreOffice, hoặc Foxit Reader. Đồng thời, luôn xem kỹ URL trước khi nhấp vào, sử dụng công cụ như: Google Safe Browsing hoặc VirusTotal để xác minh tính an toàn; cài đặt phần mềm diệt virus như: Kaspersky, Malwarebytes, Bitdefender có thể phát hiện và vô hiệu hóa mã độc từ file tải về; đảm bảo hệ điều hành và các phần mềm trên thiết bị luôn được cập nhật bản vá bảo mật mới nhất để giảm thiểu lỗ hổng; thường xuyên sao lưu dữ liệu quan trọng ra ổ cứng ngoài hoặc dịch vụ đám mây uy tín như: Google Drive, Dropbox để tránh mất mát nếu bị ransomware tấn công.

Ngoài việc áp dụng các biện pháp phòng ngừa chung và sử dụng các công cụ, dịch vụ chuyển đổi trực tuyến, người dùng cũng có thể sử dụng nhiều tính năng hữu ích ngay trên thiết bị di động của mình để tăng cường bảo vệ. Cụ thể, một số tính năng tích hợp có thể tận dụng:

Quét tài liệu bằng ứng dụng Ghi chú (Notes):

Đây là một công cụ rất hữu ích và an toàn. Thay vì dùng các ứng dụng quét của bên thứ ba hoặc các dịch vụ online (tiềm ẩn nguy cơ bị thu thập dữ liệu hoặc nhúng mã độc), người dùng có thể dùng tính năng "Quét tài liệu" ngay trong ứng dụng Ghi chú mặc định của iPhone.

Cách dùng: Mở Ghi chú > Tạo ghi chú mới > Nhấn vào biểu tượng máy ảnh > Chọn "Quét tài liệu". Tài liệu quét xong sẽ được lưu dưới dạng PDF hoặc ảnh ngay trong ghi chú, không cần tải lên máy chủ bên ngoài. Điều này giúp bảo vệ các thông tin nhạy cảm trên giấy tờ của người dùng (như hợp đồng, CCCD, thẻ BHXH, thẻ ngân hàng...) khỏi nguy cơ bị lộ lọt.

Sử dụng Máy ảnh (Camera):

- Đôi khi, thay vì tải về một file không rõ nguồn gốc, người dùng có thể chụp ảnh màn hình hoặc thông tin cần lưu thay vì tải file.

- Quét mã QR an toàn: Camera iPhone có khả năng quét mã QR tích hợp. iOS thường có cơ chế kiểm tra và cảnh báo nếu mã QR dẫn đến các trang web đáng ngờ, giúp tránh các URL giả mạo được đề cập.

Trình duyệt Safari:

- Safari có tính năng cảnh báo nếu người dùng truy cập vào một trang web bị nghi ngờ là lừa đảo (phishing), giúp chống lại chiêu trò URL giả mạo.

- Chặn theo dõi thông minh: Hạn chế việc các trang web theo dõi hoạt động của người dùng.

- Ẩn địa chỉ IP: Tăng cường quyền riêng tư khi duyệt web.

Quản lý Mật khẩu và iCloud Keychain:

- Tự động tạo và lưu mật khẩu mạnh: Giảm thiểu rủi ro sử dụng mật khẩu yếu hoặc trùng lặp.

- Cảnh báo mật khẩu bị lộ: iCloud Keychain có thể thông báo nếu mật khẩu người dùng đã lưu xuất hiện trong các vụ rò rỉ dữ liệu đã biết.

- Tự động điền mật khẩu/mã xác thực 2 yếu tố (2FA): Giảm việc phải gõ mật khẩu thủ công.

Bảo vệ Quyền riêng tư trong Cài đặt (Settings > Privacy & Security):

- Kiểm tra quyền riêng tư của ứng dụng: Xem ứng dụng nào đã truy cập vị trí, ảnh, camera, micro,... và các tên miền mà chúng đã liên hệ.

- Minh bạch trong theo dõi ứng dụng: Yêu cầu ứng dụng phải xin phép trước khi theo dõi người dùng trên các ứng dụng và trang web khác.

- Kiểm tra an toàn (Safety Check): Giúp người dùng nhanh chóng xem lại và thu hồi quyền truy cập đã cấp cho các ứng dụng.

Cập nhật Hệ điều hành (iOS Updates):

Việc luôn cập nhật iOS lên phiên bản mới nhất là cực kỳ quan trọng. Các bản cập nhật thường xuyên vá các lỗ hổng bảo mật mà kẻ xấu có thể khai thác để cài mã độc (trojan, spyware, ransomware).

Sao lưu dữ liệu (iCloud Backup / Backup vào Máy tính):

Đây là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất chống lại ransomware. Nếu dữ liệu bị mã hóa đòi tiền chuộc, người dùng có thể khôi phục lại từ bản sao lưu gần nhất mà không cần phải trả tiền.

Những công cụ có sẵn này giúp người dùng thực hiện các tác vụ hàng ngày một cách an toàn hơn, giảm thiểu sự phụ thuộc vào các dịch vụ trực tuyến hoặc ứng dụng bên thứ ba không rõ nguồn gốc, vốn tiềm ẩn nhiều rủi ro về mã độc và đánh cắp dữ liệu như các chuyên gia đã cảnh báo. Tuy nhiên, quan trọng nhất vẫn là sự cẩn trọng của người dùng khi tương tác trên môi trường số.