Hành trình 100 năm trưởng thành: Từ tiếng nói đấu tranh đến dòng chảy thông tin chủ lưu

Giai đoạn đấu tranh giành độc lập (1925 - 1945): Tiếng kèn hiệu triệu, vũ khí sắc bén

Nền Báo chí Cách mạng Việt Nam ra đời trong bối cảnh đất nước chìm trong đêm trường nô lệ, với sứ mệnh lịch sử là thức tỉnh đồng bào, vạch trần tội ác của thực dân, đế quốc và tay sai, đồng thời truyền bá chủ nghĩa Mác-Lênin, đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam. Báo Thanh Niên, với những bài viết sắc sảo, ngắn gọn, dễ hiểu, đã trở thành ngọn lửa đầu tiên thắp sáng tinh thần yêu nước, cổ vũ nhân dân đứng lên đấu tranh.

Trong giai đoạn này, các tờ báo cách mạng như Báo Búa Liềm, Báo Lao Khổ, Tạp chí Đỏ (nay là Tạp chí Cộng sản)... dù ra đời trong điều kiện hết sức khó khăn, thường xuyên bị khủng bố, đàn áp, nhưng vẫn kiên cường bám trụ, truyền tải thông tin, chỉ thị của Đảng đến quần chúng. Các nhà báo cách mạng, với cây bút làm vũ khí, đã chấp nhận mọi hiểm nguy, hy sinh cả tính mạng để đưa tin, viết bài, góp phần tạo nên phong trào cách mạng rộng lớn, đỉnh cao là Cách mạng tháng Tám năm 1945. Đây là giai đoạn báo chí thực sự là "tiếng kèn hiệu triệu," "vũ khí sắc bén" của cách mạng.

Giai đoạn kháng chiến và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc (1945 - 1975): Cổ vũ tinh thần, động viên toàn dân

Sau Cách mạng tháng Tám và đặc biệt là trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, báo chí tiếp tục phát huy vai trò xung kích. Từ núi rừng Việt Bắc, từ chiến trường miền Nam khói lửa, những tờ báo như Cứu Quốc, Nhân Dân, Quân Đội Nhân Dân, Thống Nhất... đã trở thành cầu nối giữa Đảng, Chính phủ với nhân dân, truyền tải đường lối, chính sách, cổ vũ tinh thần chiến đấu, lao động sản xuất.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có nhiều lần căn dặn và có những chỉ đạo xuyên suốt cho đến tận ngày nay đối với báo chí cách mạng như: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”, mỗi tác phẩm báo chí cần trả lời được các câu hỏi: Viết cái gì? Viết cho ai? Viết để làm gì? và Viết thế nào? [1]... Thực hiện lời dạy của Bác, các nhà báo không ngại gian khổ, hiểm nguy, lăn lộn cùng bộ đội, dân công trên các chiến trường để ghi lại những khoảnh khắc lịch sử, những tấm gương anh hùng. Nhiều tác phẩm báo chí đã trở thành kinh điển, đi vào lòng người, góp phần tạo nên sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc trong cuộc chiến giành độc lập, thống nhất đất nước. Báo chí giai đoạn này còn có vai trò quan trọng trong việc phản ánh đời sống lao động sản xuất, xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, góp phần nâng cao trình độ dân trí, phát triển văn hóa.

Giai đoạn đổi mới và hội nhập (1986 đến nay): Đa dạng hóa, chuyên nghiệp hóa, hội nhập quốc tế

Từ khi đất nước bước vào công cuộc Đổi mới, Báo chí Cách mạng Việt Nam cũng có những bước chuyển mình mạnh mẽ. Từ hệ thống báo chí chủ yếu là báo in và phát thanh, truyền hình, đến nay đã phát triển thêm báo điện tử, truyền hình internet, podcast và các nền tảng mạng xã hội. Sự đa dạng về loại hình, hình thức và nội dung đã đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng lớn của công chúng.

Báo chí đã trở nên chuyên nghiệp hơn, không chỉ trong kỹ năng làm báo mà còn trong cách tiếp cận vấn đề, khai thác thông tin đa chiều. Nhiều tác phẩm báo chí điều tra, phản biện xã hội [2],[3] đã thể hiện sự dấn thân, trách nhiệm của người làm báo trong việc góp phần xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Đồng thời, báo chí Việt Nam cũng tích cực hội nhập quốc tế, mở rộng hợp tác với các chuyên gia, các hãng thông tấn, báo chí nước ngoài [4], [5], góp phần nâng cao trình độ đội ngũ làm bảo, đồng thời quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới và đưa tin tức thế giới về Việt Nam.

Cố Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh “Báo chí là vũ khí sắc bén, là công cụ đắc lực của Đảng trên mặt trận tư tưởng. Mỗi người làm báo là một chiến sĩ cách mạng”, “Báo chí góp phần phản bác những luồng thông tin không đúng, thậm chí là xấu độc”[6], [7]. Trong giai đoạn này, báo chí không chỉ là tiếng nói của Đảng, Nhà nước mà còn là diễn đàn của nhân dân, phản ánh tâm tư, nguyện vọng, những vấn đề bức xúc của xã hội, góp phần tạo sự đồng thuận xã hội.

Thách thức và thời cơ của Báo chí Cách mạng Việt Nam trong giai đoạn hiện nay

Trải qua một thế kỷ hình thành và phát triển, báo chí nước nhà đã luôn đồng hành cùng những thăng trầm của dân tộc, trở thành tiếng nói của Đảng, của Nhà nước và của Nhân dân. Tuy nhiên, trong bối cảnh kỷ nguyên số bùng nổ, báo chí Cách mạng Việt Nam đang đứng trước những thách thức chưa từng có, đòi hỏi sự thích ứng và chuyển mình mạnh mẽ hơn bao giờ hết.

Cạnh tranh gay gắt từ các nền tảng xuyên biên giới: Các nền tảng mạng xã hội như Facebook, TikTok, YouTube, Twitter... ngày càng chiếm ưu thế trong việc phân phối tin tức và thu hút sự chú ý của độc giả, đặc biệt là giới trẻ. Các cơ quan báo chí Việt Nam phải tìm cách tiếp cận độc giả trên những nền tảng này một cách hiệu quả, đồng thời xây dựng các kênh phân phối riêng, tạo dựng cộng đồng độc giả trung thành.

Sự xói mòn niềm tin và tin giả, tin xấu độc: Trong kỷ nguyên bùng nổ thông tin, tin giả, tin xấu độc lan truyền với tốc độ chóng mặt trên mạng xã hội, gây hoang mang dư luận, làm xói mòn niềm tin của công chúng vào báo chí chính thống. Theo khảo sát của Viện Nghiên cứu Báo chí Reuters năm 2024 [8], thực hiện với 326 lãnh đạo truyền thông tại 51 quốc gia cho thấy năm 2025 chỉ có 41% tin tưởng vào triển vọng của báo chí (năm 2022 là 60%). Báo chí Cách mạng Việt Nam phải không ngừng củng cố vị thế là nguồn tin đáng tin cậy, chính xác, khách quan, và dũng cảm đấu tranh chống lại các thông tin sai lệch.

Áp lực tài chính và mô hình kinh doanh: Doanh thu quảng cáo truyền thống sụt giảm, trong khi các mô hình kinh doanh số như báo điện tử trả phí, đóng góp từ độc giả còn gặp nhiều khó khăn ở Việt Nam. Vấn đề tự chủ tài chính, đa dạng hóa nguồn thu là bài toán lớn đối với nhiều cơ quan báo chí.

Thay đổi thói quen tiếp nhận thông tin của độc giả: Độc giả ngày càng ưa chuộng các định dạng ngắn gọn, đa phương tiện, cá nhân hóa. Nếu không thay đổi, báo chí truyền thống sẽ khó giữ chân độc giả.

Vấn đề nhân sự và công nghệ: Thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là những người có khả năng làm báo đa phương tiện, phân tích dữ liệu, hay ứng dụng AI. Việc đầu tư vào công nghệ mới cũng đòi hỏi nguồn lực lớn và khả năng thích ứng nhanh. Trong khi đó, các nhà báo tên tuổi cũng rời khỏi tổ chức để tự xây dựng thương hiệu cá nhân – theo xu hướng được gọi là “creator-fication”.

Thách thức từ AI tạo sinh: Sự bùng nổ trí tuệ nhận tạo AI bên cạnh những tiện ích kỹ thuật, cũng đang đặt ra vấn đề đạo đức, tính minh bạch và quyền sở hữu nội dung – những giá trị cốt lõi của nghề báo. Đòi hỏi báo chí cần trở lại vai trò “kiểm định sự thật” trong đạo đức nghề nghiệp.

Tuy nhiên, trước những thử thách ấy, vẫn có những thời cơ tạo động lực mạnh mẽ để báo chí Cách mạng Việt Nam bứt phá và vươn tầm.

Sự quan tâm của Đảng và Chính phủ: Đảng và Chính phủ luôn quan tâm, chỉ đạo sát sao và tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của báo chí. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng Cộng sản Việt Nam đã ghi rõ "Xây dựng nền báo chí, truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại"; Chiến lược phát triển xuất bản, báo chí, phát thanh và truyền hình đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 của Chính phủ xác định một trong các nhiệm vụ trọng tâm là "Đổi mới mô hình tổ chức, quản lý, nâng cao năng lực và chất lượng hoạt động của các cơ quan báo chí, xuất bản, phát thanh, truyền hình theo hướng tinh gọn, chuyên nghiệp, hiệu quả."... Đây là nền tảng vững chắc để báo chí Cách mạng Việt Nam vượt qua khó khăn, thực hiện tốt sứ mệnh của mình.

Vị thế là nguồn thông tin chính thống, đáng tin cậy: Trong bối cảnh nhiễu loạn thông tin, nhu cầu về tin tức chính xác, được kiểm chứng từ các nguồn uy tín là rất lớn. Báo chí Cách mạng Việt Nam, với lịch sử và vai trò của mình, có lợi thế lớn để trở thành "ngọn hải đăng" định hướng thông tin cho xã hội.

Tiềm năng phát triển công nghệ số: Với sự phát triển của hạ tầng internet, smartphone và các công nghệ mới, báo chí Việt Nam có cơ hội lớn để ứng dụng công nghệ vào mọi khía cạnh: từ sản xuất nội dung, phân phối, đến tương tác với độc giả. Chiến lược phát triển xuất bản, báo chí, phát thanh và truyền hình đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 cũng nhấn mạnh "Đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, đặc biệt là công nghệ số, AI, dữ liệu lớn vào các hoạt động của ngành." Việc cá nhân hóa nội dung, sử dụng dữ liệu lớn để hiểu độc giả sẽ giúp báo chí phục vụ công chúng tốt hơn.

Nhu cầu thông tin đa dạng của công chúng: Xã hội ngày càng phát triển, nhu cầu thông tin của công chúng cũng đa dạng và chuyên sâu hơn. Đây là cơ hội để báo chí phát triển các chuyên mục, chuyên trang, sản phẩm chuyên biệt, đi sâu vào các vấn đề mà công chúng quan tâm.

Thế hệ nhà báo trẻ bản lĩnh, năng động, sáng tạo: Lực lượng nhà báo trẻ ngày càng được đào tạo bài bản, năng động, sáng tạo, sẵn sàng tiếp cận công nghệ mới. Đây là nguồn lực quý báu để báo chí Cách mạng Việt Nam đổi mới và phát triển.

Hợp tác quốc tế: Cơ hội mở rộng hợp tác sâu rộng với các tổ chức báo chí quốc tế, học hỏi mô hình báo chí thành công, chia sẻ nguồn lực, và quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới.

Với nền tảng chính trị vững vàng, đội ngũ báo chí giàu bản lĩnh và lòng trung thành với Đảng, với Nhân dân, Báo chí Cách mạng có điều kiện để đổi mới toàn diện về công nghệ, nội dung và mô hình tiếp cận công chúng. Nắm bắt thời cơ, vượt qua thách thức chính là con đường tất yếu để báo chí tiếp tục làm tròn sứ mệnh lịch sử trong giai đoạn phát triển của đất nước.

Nhân dịp kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam, chúng ta có quyền tự hào về một hành trình đầy vẻ vang, với những đóng góp to lớn vào sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Báo chí đã thực sự trưởng thành, từ một công cụ tuyên truyền ban đầu đến một hệ thống truyền thông chuyên nghiệp, hiện đại.

Tuy nhiên, trước ngưỡng cửa của thế kỷ thứ hai, Báo chí Cách mạng Việt Nam đang đối mặt với những thách thức chưa từng có trong lịch sử, đặc biệt là từ kỷ nguyên số và sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo. Để tiếp tục thực hiện sứ mệnh cao cả của mình, Báo chí Cách mạng Việt Nam cần giữ vững nền tảng tư tưởng, đổi mới mạnh mẽ, chuyên nghiệp hóa toàn diện để tiếp tục xứng đáng là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng – văn hóa của Đảng, Nhà nước và là diễn đàn tin cậy của nhân dân. Như Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: “Báo chí Việt Nam đã thực sự hòa mình vào dòng chảy của thực tiễn cuộc sống, thể hiện rõ vai trò dẫn dắt tư tưởng và đồng hành với những bước đi lớn của Đảng, tạo sự lan tỏa niềm tin, trách nhiệm, khát vọng phát triển trong mọi tầng lớp Nhân dân” [9].