Lịch sử dân tộc không chỉ là những con số, những sự kiện hào hùng trong các trang sách, mà còn là mồ hôi, nước mắt và sự hy sinh máu xương của bao thế hệ. Trong đó, có một lực lượng thầm lặng, chiến đấu kiên cường cho công cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc, bảo vệ và xây dựng Tổ quốc. Đó là lực lượng cơ yếu - nơi có những con người yêu nước, thầm lặng mà vĩ đại, âm thầm dựng xây một ngành khoa học - kỹ thuật cơ mật đặc biệt, góp phần bảo vệ xuất sắc bí mật thông tin quan trọng nhất của Đảng, Nhà nước.

Cách mạng tháng Tám năm 1945 thắng lợi, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, đánh dấu một bước ngoặt lịch sử trong mấy ngàn năm dựng nước và giữ nước. Dân tộc Việt Nam bước vào một thời đại rực rỡ, quang vinh nhất, thời đại nhân dân Việt Nam thực sự làm chủ vận mệnh của mình, thời đại giải phóng dân tộc, thời đại Hồ Chí Minh. Nhưng Chính quyền dân chủ nhân dân - thành quả của cuộc đấu tranh đầy khó khăn, gian khổ, hy sinh vừa giành được, lại sớm phải đối mặt với nhiều thử thách, nền độc lập dân tộc có nguy cơ bị mất. Bởi thực dân Pháp chưa từng từ bỏ dã tâm tái thuộc địa hóa Việt Nam. Trong giai đoạn này, việc xây dựng chính quyền đi đôi với bảo vệ chính quyền là hai nhiệm vụ quan trọng không thể tách rời. Công tác thông tin liên lạc, giữ bí mật chỉ huy hết sức quan trọng, đặc biệt là thông tin liên lạc và giữ bí mật chỉ huy quân sự. Điều này đặt ra một yêu cầu bức thiết là phải lập ra cơ quan nghiên cứu mật mã và cách thức sử dụng mật mã để giữ bí mật truyền tin. Ngày 12/9/1945, Ban Mật mã - tổ chức tiền thân của ngành Cơ yếu Việt Nam được thành lập tại cơ quan Bộ Tổng Tham mưu Quân đội nhân dân Việt Nam. 

Ngôi nhà số 18 phố Nguyễn Du - nơi thành lập Ban Mật mã, tổ chức tiền thân của ngành Cơ yếu Việt Nam và các cán bộ nhân viên mật mã thời kỳ đầu.

Trong những ngày đầu thành lập, những chiến sĩ làm mật mã được lựa chọn chỉ dựa trên tiêu chí: “Người tốt, mình quen biết và tin cậy”, “Sẵn sàng ra đi, xa lìa gia đình, tận tụy với công việc, một mình mình biết, một mình mình hay”. Chỉ với vốn liếng là bầu nhiệt huyết cách mạng sục sôi, một vài ba trò chơi đố chữ sử dụng mật mã đơn giản của phong trào Hướng đạo sinh, cùng tiềm thức về giữ bí mật trong cuộc chiến giải phóng dân tộc, mà tổ chức mật mã đã vượt qua thời kỳ trứng nước với muôn vàn khó khăn, gian khổ. Đây cũng là nền móng cho ngành khoa học - kỹ thuật cơ mật đặc biệt phát triển sau này. 

Những cán bộ chiến sĩ mật mã ngày ấy đã không ngừng sáng tác, đào tạo mật mã và phát triển hệ thống tổ chức. Từ bản luật mật mã đầu tiên sử dụng thay thế một số chữ thật bằng chữ giả, cho đến việc mã từng chữ cái, sử dụng phương pháp giản tiện, bảng gọn nhẹ, rồi luật cột…. đến khi kháng chiến toàn quốc bùng nổ, các cán bộ, nhân viên mật mã đã tự nghiên cứu, sáng tác các bản luật mật mã có độ bảo mật tin cậy, phù hợp với cấu trúc ngôn ngữ tiếng Việt, phù hợp với trình độ và điều kiện hoàn cảnh đất nước ta lúc bấy giờ. Đặc biệt, tiến kịp về nguyên lý với kỹ thuật mật mã thế giới.

Cuốn sách "Mật mã đại cương" (năm 1948) của đồng chí Đinh Loan Thuyên (Hoàng Thành) và một số sách đã trở thành tài liệu lý thuyết đầu tiên của ngành Cơ yếu Việt Nam. Các tài liệu này giúp cán bộ, chỉ huy các cấp nắm vững khoa học mật mã - một ngành khoa học mới mẻ đối với Việt Nam vào thời điểm đó.

Từ một số cán bộ ít ỏi ban đầu, qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ lực lượng cán bộ mật mã được đào tạo rồi phát triển hệ thống tổ chức có bài bản, tạo một mạng liên lạc mật mã trên trong phạm vi toàn quốc. Bắt đầu tại Ngôi nhà số 16, phố Ri-ki-ê (nay là số 18, Nguyễn Du, Hà Nội), rồi đến Nam Bộ, Trung Bộ, sau lan rộng đến các tỉnh thành Lạng Sơn, Hải Phòng, Phú Thọ…. Từ Bộ Tổng tham mưu, sau là Hệ thống tổ chức Công an, Phủ Chủ tịch, Bộ Nội vụ, Văn phòng….

Năm 1951, để phù hợp với tầm quan trọng của vai trò, vị trí của công tác mật mã trong cuộc đấu tranh cách mạng và giải phóng dân tộc, Tổng Quân ủy mà trực tiếp là đồng chí Tổng Tham mưu trưởng Hoàng Văn Thái đã quyết định đổi tên Mật mã thành Cơ yếu, hoạt động với nguyên tắc “Bí mật, đơn giản, nhanh chóng, khoa học”. Các tổ chức Cơ yếu được xây dựng và phát triển về mọi mặt, đáp ứng nhu cầu chiến đấu ngày càng tăng cao, phục vụ thắng lợi cho những chiến dịch quy mô lớn. Hàng triệu bức điện mật mang nội dung lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước và lực lượng vũ trang được mã hóa, dịch mã và truyền đưa một cách bí mật và kịp thời, phục vụ thắng lợi nhiều chiến dịch lớn như: Chiến dịch Việt Bắc; Chiến dịch Biên giới Thu - Đông; Chiến dịch Hoàng Hoa Thám; Chiến dịch Hòa Bình; Chiến dịch Thượng Lào; Chiến tranh đặc biệt, Chiến tranh cục bộ, Việt Nam hóa chiến tranh… mà đỉnh cao là chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu và Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử.

Cùng với chiến trường đạn bom khốc liệt là chiến trường của các chiến sĩ cơ yếu chạy đua nghẹt thở với thời gian phục vụ mã hóa, dịch mã. Theo một thống kê chưa đầy đủ, chỉ tính riêng trong chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, lực lượng Cơ yếu đã mã hóa và giải mã hơn 1,2 triệu bức điện. Tại Tổng hành dinh, Thủ đô Hà Nội, Tổ Cơ yếu “Nhà con rồng” được điều động từ Cục Cơ yếu Bộ Tổng Tham mưu sang để phục vụ Bộ Chính trị và Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp. Những bức điện tối khẩn, tuyệt mật với chữ ký Ba (Lê Duẩn), Trường Chinh, Tô (Phạm Văn Đồng), Văn (Võ Nguyên Giáp), Thành (Hoàng Văn Thái) gửi các hướng chiến trường với người nhận là: Sáu (Lê Đức Thọ), Bảy Cường (Phạm Hùng), Tuấn (Văn Tiến Dũng)… Có những bức điện dài tới 20 trang viết tay trong điều kiện vô cùng khẩn trương, yêu cầu cán bộ, chiến sỹ, nhân viên cơ yếu phải tỉ mỉ, cẩn trọng, mã dịch chính xác và không được sai sót dù chỉ một ký tự.

Có nhiều bức điện được lực lượng cơ yếu mã, dịch đi vào lịch sử dân tộc. Đặc biệt, sáng 30/4/1975, đúng 10 giờ 30 phút, Tổ Cơ yếu Tổng hành dinh đã mã dịch và chuyển công điện lịch sử của Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương gửi Bộ Tư lệnh Chiến dịch Hồ Chí Minh với nội dung: “Bắt Tổng thống ngụy Dương Văn Minh đầu hàng vô điều kiện”. Một tiếng sau, Cơ yếu tiếp nhận điện của đồng chí Lê Trọng Tấn, Phó Tư lệnh Chiến dịch báo cáo: “Một đơn vị thuộc Bộ Tư lệnh cánh Đông đã cắm Cờ Quân giải phóng lên nóc dinh Độc Lập”. Đó là khoảnh khắc vinh quang không chỉ của quân và dân cả nước mà còn là niềm tự hào sâu sắc của ngành Cơ yếu - lực lượng đã góp phần bảo đảm thắng lợi vĩ đại này bằng chính trí tuệ, kỷ luật và tinh thần cống hiến không biết mỏi mệt.

Trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, trước một đội quân nhà nghề, được trang bị các thiết bị hiện đại, các tổ chức Cơ yếu đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ bảo vệ cơ mật của Đảng và Nhà nước cũng như của lực lượng vũ trang. Khoa học mật mã Việt Nam đạt đỉnh cao, làm thất bại mọi thủ đoạn thu tin mã thám của các thế lực thù địch. Chính các thế lực thù địch cũng khâm phục về mật mã của Việt Nam.

Thành tựu này có được là sự đấu trí, đấu lực dưới bàn tay, khối óc và cả máu xương của những người làm công tác cơ yếu. Đại tướng Nguyễn Chí Thanh từng nói “Các đồng chí làm công tác mật mã là những chiến sĩ vô danh, hữu xạ tự nhiên hương. Các đồng chí phấn đấu hy sinh vì sự nghiệp cách mạng của giai cấp, của Đảng, vì sự nghiệp kháng chiến của nhân dân”. Trong công cuộc kháng chiến kiến quốc, theo thống kê chưa đầy đủ đã có gần 1.000 Liệt sỹ cơ yếu đã anh dũng ngã xuống trên khắp các chiến trường cùng rất nhiều đồng chí bị thương trong khi làm nhiệm vụ. Những câu truyện xúc động về những người Cơ yếu, dù nằm xuống nhưng quyết giữ bí mật đất nước, không thể không nhắc đến Anh hùng Lực lượng vũ trang, Chuẩn úy Nguyễn Văn Giai, Tổ trưởng Cơ yếu V4/49, Tình báo Miền hy sinh ngày 26/12/1968; Liệt sĩ Hồ Minh Khẩn, cơ yếu tình báo công tác tại vùng địch hậu bị sa vào tay địch nhưng không hề cung khai bí mật và anh dũng hy sinh năm 1966; Hay chín cán bộ, chiến sĩ cơ yếu Quân khu Sài Gòn-Gia Định hy sinh trong một trận đánh bom của địch tại ấp An Thành, xã An Tây, huyện Bến Cát, tỉnh Bình Dương cũng trong năm 1966...

Cũng có những con người không nằm xuống nơi chiến trường, nhưng đánh đổi những thiên chức cho bí mật đất nước. Đó là những đồng chí nữ làm công việc in mật mã, do nhiễm chì bởi tiếp xúc với các bản in mà mất đi khả năng làm mẹ. Sau này, bản in bằng chữ chì được thay thế bằng bản in chữ nhựa, vừa giảm độc hại vừa giải phóng sức lao động nhưng đó là một hành trình dài trước khi ngành Cơ yếu từng bước làm chủ kỹ thuật, công nghệ mật mã hiện đại như hiện nay. Những mất mát, hy sinh đã để lại cho thế hệ sau những tấm gương sáng ngời về quyết tâm hy sinh, tất cả vì sự nghiệp bảo vệ thông tin cơ mật của Đảng, Nhà nước.

Trưởng thành từ hai cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc, từ những căn hầm chiến dịch chuyển mình bước ra ánh sáng, những cán bộ, chiến sỹ, nhân viên cơ yếu thời nay vẫn giữ vững bản lĩnh, không quản gian nan, tiếp tục gắn bó với từng bức điện, từng ký hiệu, từng bản tin mật - đảm bảo thông tin chỉ huy an toàn tuyệt đối từ Trung ương đến cơ sở, từ nội địa đến các lực lượng làm nhiệm vụ quốc tế. Ngành Cơ yếu vẫn không ngừng đổi mới tư duy, nhận thức và hành động, tiếp tục thực hiện sứ mệnh lịch sử thiêng liêng được Đảng, Nhà nước và Nhân dân giao phó, cùng toàn dân tiến hành công cuộc đổi mới đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. 

Những năm qua, tình hình thế giới, khu vực diễn biến phức tạp, nhanh chóng, nảy sinh nhiều yếu tố mới, khó lường, cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn diễn ra gay gắt. Sự bùng nổ của chiến tranh thông tin, chiến tranh không gian mạng làm gia tăng thách thức an ninh phi truyền thống, Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư với các công nghệ trí tuệ nhân tạo, chuỗi khối, tính toán lượng tử diễn ra nhanh và sâu sắc. Trong bối cảnh đó, ngành Cơ yếu Việt Nam vẫn luôn khẳng định bản chất cách mạng, là lực lượng chính trị tuyệt đối trung thành, chỗ dựa vững chắc, tin cậy của Đảng, Nhà nước và Nhân dân, làm tròn chức năng của một lực lượng cơ mật đặc biệt, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ bảo mật, an toàn thông tin phục vụ sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, chỉ huy của lực lượng vũ trang nhân dân trong mọi tình huống.

Ngành Cơ yếu ngày nay hiện diện trên nhiều lĩnh vực và ngày càng phát huy xuất sắc vai trò của mình, chủ động nắm, dự báo, đánh giá chính xác tình hình, kịp thời tham mưu chiến lược đối với Đảng, Nhà nước về công tác bảo vệ bí mật nhà nước để bảo vệ Tổ quốc; xử lý mềm dẻo, linh hoạt các tình huống, không để bị động, bất ngờ. Có nhiều đề xuất mang tính đột phá về chủ trương, hoàn thiện chính sách, pháp luật, hệ thống các chiến lược về xây dựng ngành Cơ yếu, bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, tiêu biểu như: Nghị quyết số 56 của Bộ Chính trị về Chiến lược phát triển ngành Cơ yếu Việt Nam đến năm 2030 và định hướng đến năm 2045.

Đặc biệt trước những khó khăn, thách thức an ninh phi truyền thống, Ngành Cơ yếu Việt Nam là lực lượng xung kích đi đầu, phát huy tinh thần sáng tạo, tự lực, tự cường, phát triển hệ thống thông tin mật mã quốc gia cùng hệ sinh thái các sản phẩm mật mã, an toàn thông tin hiện đại, ngày càng mở rộng về quy mô, hiện đại về công nghệ, đa dạng về chủng loại, đạt được nhiều kết quả nổi bật, có ý nghĩ lớn góp phần vào công cuộc đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Với vai trò là lực lượng chuyên trách quốc gia trong lĩnh vực mật mã, ngành Cơ yếu luôn phát huy tinh thần sáng tạo, tự lực, tự cường, chủ động nâng cao trình độ khoa học mật mã ngang tầm khu vực và tiếp cận thành tựu thế giới; các công nghệ và thiết bị mật mã của ngành cơ yếu Việt Nam được tạo ra có tính năng kỹ thuật, kiểu dáng, chất lượng tương đương với công nghệ hiện có trong nước và khu vực. Ngành cơ yếu đã sáng tạo ra những thuật toán mật mã an toàn, có trình độ tiệm cận các nước phát triển trên thế giới và đây là mũi nhọn đột phá về khoa học, kỹ thuật mật mã hiện đại.

Cùng với đó, công tác quản lý nhà nước về chứng thực chữ ký số chuyên dùng công vụ, mật mã dân sự và giám sát an toàn thông tin trên các mạng công nghệ thông tin trọng yếu cũng đạt nhiều thành quả đáng ghi nhận. 

Ghi công những thành tựu của Ngành Cơ yếu, nhiều giải thưởng cấp Nhà nước trong lĩnh vực khoa học mật mã đã được Đảng, Nhà nước trao tặng, cùng với nhiều phần thưởng cao quý dành cho các tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc. Những đóng góp quan trọng của ngành Cơ yếu đã góp phần bảo vệ an ninh quốc gia, bảo vệ bí mật thông tin và khẳng định sự chủ động của Việt Nam trong lĩnh vực bảo mật quốc gia.

Tự hào về lịch sử xây dựng, chiến đấu, trưởng thành và truyền thống vẻ vang của ngành Cơ yếu Việt Nam “Trung thành, tận tụy, đoàn kết, kỷ luật, sáng tạo”, cán bộ, chiến sỹ, nhân viên ngành Cơ yếu Việt Nam nguyện giữ vững và ra sức phát huy những truyền thống tốt đẹp, không ngừng phấn đấu rèn luyện phẩm chất cách mạng và năng lực trình độ mọi mặt, góp phần hoàn thành thắng lợi mọi nhiệm vụ được Đảng, Nhà nước giao phó. Từ những con người không ai biết mặt, đặt tên, lực lượng Cơ yếu đã góp phần làm nên đất nước. Ngày nay, với vai trò và vị thế mới, lực lượng Cơ yếu đang đồng hành cùng dân tộc trong công cuộc phát triển, hội nhập, đưa đất nước vững bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc./.

Nội dung: Ngọc Mai - Thiết kế: Phong Thu