Deepfake có thể bị lợi dụng để lan truyền tin giả, lừa đảo hoặc tấn công mạng, làm tăng nguy cơ xâm nhập quyền riêng tư và thiệt hại về uy tín, gây hậu quả nghiêm trọng cho cá nhân và tổ chức. Trong bối cảnh Deepfake ngày càng trở nên tinh vi và khó phát hiện, việc hiểu rõ về công nghệ này và các phương pháp phòng, chống là vô cùng quan trọng. Phần 1 của bài báo sẽ cung cấp một cái nhìn toàn diện về công nghệ này.

ĐÔI NÉT VỀ DEEPFAKE

Một cách dễ hiểu hơn, Deepfake được hiểu là thuật ngữ dùng để chỉ những nội dung giả mạo như hình ảnh và video được đăng tải trên các nền tảng mạng xã hội. Từ những ngày đầu xuất hiện với mục đích giải trí, Deepfake đã nhanh chóng trở thành công để thực hiện các hành vi lừa đảo tinh vi, đe dọa an ninh thông tin.

Trước đây, việc chỉnh sửa hình ảnh, video đòi hỏi phải sử dụng các phần mềm chuyên nghiệp như Adobe Photoshop, yêu cầu người dùng có kiến thức và kỹ năng cao, tốn nhiều thời gian và công sức. Ngày nay, với sự phát triển của công nghệ, bất kỳ ai cũng có thể tạo ra các sản phẩm sử dụng công nghệ Deepfake chỉ với vài thao tác đơn giản. Trong những hình ảnh và video này, khuôn mặt, giọng nói, thậm chí cả hành động của một cá nhân đều có thể được biến đổi để mô phỏng một người khác, tạo ra những nội dung giả mạo giống như thật, khiến người xem rất khó phân biệt.

Video Deepfake đầu tiên được phát hành vào năm 2017, trong đó, khuôn mặt của một người nổi tiếng được thay thế bằng khuôn mặt của một diễn viên khiêu dâm. Công nghệ Deepfake khi đó đã nhận được sự chú ý và bắt đầu trở nên phổ biến khi một người dùng có tên là “Deepfake” hướng dẫn cách có thể chỉnh sửa khuôn mặt của một người nổi tiếng, sau đó ghép hình ảnh họ vào nhân vật chính trong một đoạn video khiêu dâm (Güera và Delp 2018).

Vào năm 2023, Deepfake được xếp vào top 5 loại gian lận danh tính hàng đầu. Theo DeepMedia, một công ty khởi nghiệp phát triển các công cụ để nhận dạng phương tiện truyền thông giả mạo của Hoa Kỳ đã thống kê số lượng video Deepfake thuộc mọi chủng loại đã tăng gấp 3 lần, trong đó, số lượng giả mạo giọng nói đã tăng gấp 8 lần vào năm 2023 so với cùng kỳ năm 2022. DeepMedia ước tính rằng khoảng 500.000 video và âm thanh Deepfake được tải lên các trang mạng xã hội trên toàn thế giới vào cuối năm 2023. Bảng 1 chỉ ra quá trình phát triển của Deepfake trong 5 năm qua.

Bảng 1. Sự phát triển của Deepfake trong 5 năm qua

Phương tiện truyền thông Deepfake có nhiều loại khác nhau dựa trên nội dung đã bị thao túng. Các phương thức thao túng bao gồm sửa đổi về hình ảnh, âm thanh và văn bản (Hình 1 cho thấy các loại nội dung Deepfake), cụ thể:

Thứ nhất, Deepfake dạng hình ảnh. Đây là phương thức là phổ biến nhất, chủ yếu là hình ảnh và video giả mạo. Trong thời đại truyền thông số ngày nay, những hình ảnh và video giả mạo này được sử dụng trên các mạng xã hội để phát tán thông tin sai lệch về các sự kiện chưa từng xảy ra. Kẻ xấu thường sử dụng công nghệ hoán đổi khuôn mặt để ghép khuôn mặt của nạn nhân vào những tình huống giả tạo. Mặt khác, video Deepfake có thể được tạo bằng ba kỹ thuật: đồng bộ hóa môi, tổng hợp khuôn mặt và thao túng thuộc tính.

Thứ hai là Deepfake dạng văn bản. Các Deepfake dạng văn bản chủ yếu được sử dụng để tạo ra các bình luận và đánh giá giả trên các trang web thương mại điện tử hay những bài viết có nội dung sai lệch trên mạng xã hội.

Thứ ba là Deepfake âm thanh. Những Deepfake này liên quan đến việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để tạo ra giọng nói của con người. Chúng thường được tạo ra bằng phương pháp chuyển văn bản thành giọng nói hoặc hoán đổi giọng nói.

Hình 1. Phân loại các phương tiện truyền thông Deepfake

Lợi ích của Deepfake

Deepfake được ứng dụng trong rất nhiều lĩnh vực như lồng tiếng tự động cho phim hoặc các phương tiện giáo dục bằng bất kỳ ngôn ngữ nào. Các công ty sử dụng nhân vật video kỹ thuật số có thể tạo hiệu ứng hình ảnh chất lượng cao bằng cách giả lặp lại các bản nhạc và video. Deepfake cũng được sử dụng rộng rãi trong các trò chơi. Công nghệ này giúp cho việc chuyển động miệng của nhân vật trò chơi được phối hợp với giọng nói và giúp cho giọng nói của nhân vật đó chân thật hơn.

Hệ thống hội nghị truyền hình Deepfake cũng có thể được sử dụng để vượt qua rào cản ngôn ngữ. Công nghệ này giúp tăng cường việc giao tiếp bằng mắt, khiến mọi người dường như nói cùng một ngôn ngữ trong các cuộc hội nghị truyền hình. Ngoài ra, công nghệ Deepfake còn có khả năng hỗ trợ những người mắc bệnh Alzheimer tương tác với khuôn mặt trẻ hơn mà họ có thể nhớ được. Các nhà khoa học hiện đang tìm hiểu cách sử dụng mạng đối nghịch tạo sinh (Generative Adversarial Networks - GAN) để phát hiện các bất thường trong tia X và tiềm năng tạo ra các phân tử hóa học ảo của chúng để đẩy nhanh quá trình nghiên cứu vật liệu và khám phá y tế.

Tác hại của Deepfake

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích nhưng Deepfake có thể bị lợi dụng để sử dụng sai mục đích. Deepfake đã có tác động đáng kể đến thế giới ảo cũng như thế giới thực. Ví dụ, vốn dĩ những hình ảnh và video được sử dụng làm bằng chứng trong các phiên tòa hoặc cuộc điều tra của cảnh sát được coi là hợp pháp, nhưng công nghệ Deepfake đã khiến cho những bằng chứng này trở nên không đáng tin cậy. Deepfake gây ra những rủi ro như đánh cắp danh tính, gian lận máy tính, tống tiền, thao túng giọng nói hoặc hình ảnh trong quá trình xác thực và làm bằng chứng giả. Deepfake được dùng trên các nền tảng truyền thông xã hội, nơi các thuyết âm mưu, tin đồn và thông tin sai lệch lan truyền một cách nhanh chóng. Những tiến bộ gần đây trong Deepfake do AI hỗ trợ thậm chí còn khiến cho vấn nạn này trở nên nặng nề hơn. Hầu hết các khuôn mặt do GAN tạo ra không tồn tại trong thế giới thực, GAN có thể thực hiện các thay đổi khuôn mặt thực tế trong video, chẳng hạn như hoán đổi danh tính. Loại thông tin sai lệch này có thể dễ dàng được truyền đến hàng triệu người trên Internet thông qua khả năng tiếp cận công nghệ dễ dàng như ngày nay.

Với những tiến bộ này, khối lượng nội dung giả mạo trên Internet đang tăng lên đáng kể. Theo một cuộc khảo sát của Deeptrace (Hà Lan) vào năm 2020, có 7.964 video Deepfake trực tuyến vào đầu năm 2019, 09 tháng sau, con số đó đã tăng lên 14.678. Cuộc khảo sát cho thấy điều đáng lo ngại về việc sử dụng công nghệ Deepfake trong các chiến dịch chính trị. Vào năm 2021, Deeptrace lại tiến hành một cuộc khảo sát khác, kết quả cho thấy số lượng Deepfake trên web đã tăng vọt 330%, đạt hơn 50.000 vào lúc đỉnh điểm từ tháng 10/2019 đến tháng 6/2020. Con số này vẫn tiếp tục gia tăng kể từ đó.

Công nghệ Deepfake có thể tạo ra những video khó phân biệt thật giả đang đặt ra thách thức lớn cho việc xác thực thông tin. Ranh giới mong manh giữa thật và giả khiến Deepfake trở thành mối đe dọa nghiêm trọng đối với an ninh quốc gia, quyền riêng tư cá nhân và  thậm chí nó có thể trở thành vũ khí trong chiến tranh mạng. Sự phát triển của Deepfake cũng gây hoang mang và nghi ngờ trong thế giới kỹ thuật số.

(còn tiếp)